Wat deed ik in 1990, waar maakte ik me druk om, waar maakten wij ons druk om? Toen werkten we nog met postvakjes! 1990 was het jaar waarin Nelson Mandela werd vrijgelaten en bij mij de hoop toenam op een eerlijker en democratischer wereld. Als de dag van gisteren herinner ik me hoe ik hem in een enthousiaste menigte op het Leidseplein toejuichte. Als de dag van gisteren – is dat alweer 30 jaar geleden?

Voelt 1990 net zo ver weg als 2050? Deze intrigerende vraag stelt rijksbouwmeester Floris Alkemade in zijn zeer lezenswaardige essay De toekomst van Nederland1.
Want 1990 en 2050 zijn even ver van ons vandaan, tenminste op de tijdbalk van de door ons mensen ingedeelde tijd.

Ik weet trouwens ook nog dat we in 1990 – mede geïnspireerd door Marcel Bullinga2 – toekomstverkenningen maakten, voor 2015! Dat voelde toen ontzettend ver weg, zeker ook met die barrière van de millenniumwisseling ertussen. Altijd leuk om de toekomstplannen van toen eens terug te lezen …

En dus hebben we het nu over 2050 als we plannen maken. Dat voelt ver, maar is het ook ver? En kunnen we ons eigenlijk wel goed voorstellen wat die toekomst straks van het nu zal vragen?
De geschiedenis leert ons in ieder geval dat vast veel anders zal gaan dan we denken. In 1990 hadden wij
behalve Marcel dan- nog geen benul van internet en de invloed van pandemieën. De planbare samenleving, het projectmatig werken, het ‘spreadsheet’ denken kenmerkten ons toen, maar raakt nu steeds meer ‘uit de tijd’. We zullen meer ‘in de tijd’ moeten gaan leven, zegt Jorren Scherpenisse3 in plaats van ‘op tijd’.

Als ik het dan goed begrijp zit het zo dat we op tijd’ ‘in de tijd’ reageren op chronologische (onafwendbare) fenomenen zoals de klimaatverandering (of dat ik als mens ouder wordt). Zoals Alkemade zegt “het is nooit alleen de catastrofe die de geschiedenis bepaalt, maar vooral de reactie erop”. In het nu op het juiste moment.

Chronos Op tijd

Kairos In de tijd

  • Procedurele termijnen volgen
  • Vaste beslismomenten hanteren
  • Volgorde politieke proces
  • Rechtsgelijkheid borgen
  • Zorgvuldige uitvoering beleid
  • Bewaken rechten en plichten
  • Reageren op initiatief
  • Maatwerk bieden
  • Verleiden tot betrokkenheid
  • Potentie herkennen
  • Experimenteren en leren
  • Stromen volgen

Uit: Scherpenisse, de tucht van de tijd (in: de Burgemeester 97, pag 10, dec 2020)

Annemiek Meinen januari 2021

De foto’s heb ik in Museum Voorlinden gemaakt van de installatie Wait van NEOC.

1 Floris Alkemade, Toekomst van Nederland. De kunst van richting te veranderen (THOTH, 2020)
2 De helaas in 2019 overleden trendwatcher en journalist Marcel Bullinga was in die tijd in Nederland een absolute voorloper en voorspelde enorm raak de invloed van internet op ons leven.
3 In zijn proefschrift Tucht van de tijd. Over het tijdigen van bestuur en beleid (NSOB, 2019 – te downloaden als pdf-bestand) stelt Scherpenisse dat tijd in de bestuurspraktijk vaak het verschil uitmaakt tussen succes en mislukking. Bij beleidsanalyse en -advisering is een tijdstrategie noodzakelijk.

In de tijd staat voor het zijn in het nu en wordt vaak verbeeld door Kairos (de jongste zoon van Zeus). In de tijd is het herkennen van het geschikte moment, de momenten van bevlogenheid, inzicht en flow. Het creëren van “kairotische” ogenblikken vraagt om aandacht, meebewegen, herkennen, leren, experimenteren en vooral maatwerk. Eigenlijk is Kairos, zo legt Joke Hermsen4 het uit, ‘een strategie om los te komen van Chronos (de grootvader van Kairos) die de uren telt en orde en structuur aanbrengt in de wereld, maar ook het patroon van de eeuwige herhaling van hetzelfde oplegt”.

4 De filosofe en publiciste Joke Hermsen heeft in 2014 een prachtig boek geschreven over het fenomeen Kairos, een nieuwe bevlogenheid, uitgeverij arbeiderspers. Pag 10